Inuup pinngoqqaatai kingornuttakkat (DNA), kingornuttakkanut aalajangiisutut (gen) angajoqqaanit meeqqanut ingerlateqqinneqartarput. Inuk 20.000-it pallingajattunik assigiinngitsunik kingornuttakkanut aalajangiisunik pinngoqqaateqarfeqarpoq. Kingornuttakkanut aalajangiisut – aappaa angajoqqaat arlaanneerluni tamarmik illugiipput. Kingornuttakkanut aalajangiisut tamarmik immikkut proteinimik pilersitsinissamut paasissutissanik malerugassanik imaqarput. Kingornuttakkanut aalajangiisuni allannguuteqarnermik taaneqartartoq tassaalluni maleruagassat kukkuneqarnerat. Taamaalilluni protein kukkusoq pinngorsinnaavoq imal. pinngunngitsuuissinnaalluni. Kingornuttakkanut aalajangiisut (genit), pinngoqqaatit pillugit uiguleriiaani takisuuni paasissutissanik imalinni, pinngoqqaatini sananeqaatinik taasakkani inissisimapput. Inuk, 46-inik (illugiinnik 23-inik) timitta sananeqaataani cellini tamani agguataarsimasunik pinngoqqaatini sananeqaateqarpoq. Nappaatit kingornuttakkat ilaat, pinngoqqaatini sananeqaatit ataatsit, kingornuttakkanut aalajangiisumi aalajangersimasumi illugiillutik allannguuteqqarpata aatsaat sunniuteqartarput. Taamaattut sunniuteqannginnerusutut taaneqartarput.
Nappatit allat pinngoqqaatini sananeqaatit illugiit aappaanni, pinngoqqaatip allannguuteqarnerinnaani sunniuteqartarput. Taamaattut sunniuteqarnerusutut taaneqartarput. Puigortunngornermik nappaatit kingornuttakkat ilaqutariinnut aalajangersimasunut atassuteqarput. Angajoqqaat arlaat puigortunngornermut kingornuttakkamut pinngoqqaammi allannguuteqarpat, meeraat tamarmik pinngoqaammi allannguummik nappaateqalersitsisussamik kingornussinissaat 50%-imik aarlerinaateqarpoq. Pinngoqqaammi allannguut kingornussimanngikkaanni puigornermik nappaateqalertoqassanngilaq imal. nappaat kinguaanut ingerlateqqinneqassanngilaq.
Puigortunngorneq - kingornuttagaava?
Pinngoqqaatit, pinngoqqaatini sananeqaatit kingornuttakkat (kromosomit) kingornussisarnerlu
Puigornermik nappaat Alzheimer puigortunngornermi nappaatini nalinginnaanerpaavoq, taamali nappaatilinni taamaallaat procentip ataatsip pingasullu akornanniittut, pinngoqqaatini allannguuteqarneranik toqqaannartumik patsiseqarput. Pinngoqqaatini assigiinngitsuni arlalinni allannguuteqarneq puigortunngornermik Alzheimer-imik kinguneqarsinnaavoq. Alzheimer kingornuttagaq, kingornuttagaanngitsup kingusinnerusukkut nappaatiginerajuttup akerlianik, 60-iliinissaq sioqqullugu aallartikkajuppoq.
Qaratsap immikkoortuini qaap tulliullu nalaaniittuni puigortunngorneq Alzheimerimit qaqutigoornerujussuuvoq. Nappaat, kinaassutsip, pissusilersornerup imal. oqaatsit allannguuteqarnerannik nassataqartarpoq. Taamalu puigortunngortut 40%-ii pallittuni nappaat kingornuttagaasorineqarpoq. Pinngoqaatini arlalinni allannguutit, qaratsap immikkoortuini qaap tulliullu nalaaniittuni puigortunngornermik nassataqarsinnaapput.
Tamanna ass. qaratsami taqqakkut milittoornikkut/aanaartoornikkut, qaratsap aalersorneqarnerata /iltilersorneqarnerata akornuteqalerneranik patsiseqarpoq. Puigortunngorneq tamatuminnga patsiseqartoq, ilisimasat naapertorlugit, pinngoqqaatini allannguuteqarneranik toqqaannartumik patsiseqanngilaq. Nappaatilli ilaat tamatumunnga aarlerinaatillit ilaatigut kingornuttagaasinnaapput- soorlu ”sukkorneq” diabetes aallu taqqanut naqitsinera qaffasissoq.
Nappaat Huntington kingornuttagaavoq qaqutigoortoq puigortunngornermik nassataqartoq. Pinngoqaatini allannguut taanna ilisimaneqarpoq. Nappaammi, pinngoqaat pissusissamisoortoq allannguutilillu ataatsikkut kingornunneqartarput, allannguutillillu aalajangiisuuneragut nappaateqalernissaq qaninnerulersarluni. Pinngoqaammi allannguut kingornussimagaanni siusinnerusukkut kingusinnerusukkulluunnit nappaatigineqalissaaq.
Puigortunngorneq utoqqarni qaqutigoortuunngilaq, pingaartumik utoqqarsuanngortuni. Ilaqutariinni arlallit kingornuttagaanngitsumik puigortunngorsinnaasarput. Ilaqutariinnili toqqaannartumik pingasut amerlanerusulluunniit assingusunik ersiuteqarlutik puigortunngorsimanerat, nappaatip kingornuttagaaneranut ersiutaasinnaavoq. Kingornuttakkamik puigortunngorsimanissamut pasitsaassinermi nakorsamut- immikkoortortamut immikkut ilisimasaqarfimmut innersuussisinnaasumut- saaffiginnittoqarsinnaavoq. Immikkoortortami pasitsaassineq tunngavissaqarnersoq naliliivigineqassaaq misissortinnissamullu periarfissat pillugit siunersuisoqassalluni. Tamatuma kingorna pinngoqqaatit misissuiffigineqarnissaannut aalajangernermi, nappaammut puigornermut aalajangersimasumut pinngoqaammi ilisimaneqartumik allannguuteqarneranik qulaajaasumik, aaversittoqassaaq.
Pinngoqaatitigut misissuiffigineqarnissamut akuersaarneq akerliunerlu
Pinngoqqaatitigut misissortittariaqarneq ersarissumik akineqarsinnaanngilaq. Nappaatip qularnaarlugu ilisimalernera inuunermut sunniuteqassammat isumaliutigeqqissaartariaqarpoq. Immaqa kingornuttakkamik puigortunngorsinnaanissap ilisimalikkap qanoq iliuuseqarfiginissaata eqqartornissaa isumaliutiginissaalu pingaaruteqarpoq. Puigortunngorsinnaanerup meerarisanit kingornunneqarsimasinnaanerata ilisimalernera ajornakusoorsinnaavortaaq.
Misissortinnissamut tunngavilersuutit ilaatigut makkuupput:
- Pilersaarusiorsinnaaneq (kingornussassat, sinniisoqarneq il.il.)
- Siusissukkut nappaatip paasineqarnissaa nakorsarneqarnissarlu
- Misigissutsikkut kingunerisinnaasaasa annertusinnaanerat siulittoruminaassinnaanerallu
- Pinngoqqaatini allannguutit aaqqinneqarsinnaannginnerat
Puigortunngornermut nakorsaatit ersiutinut annikillisaataannaanerat.